De oorlog begint (oorlogsherinneringen deel I)

 OP 4 MEI HERDENKEN WE HEN DIE VOOR ONZE VRIJHEID ZIJN GESTORVEN TIJDENS DE 2E WERELDOORLOG EN TIJDENS VREDESMISSIES DIE TOT OP DE DAG VAN VANDAAG NODIG ZIJN. U KUNT VIA EEN HUIS-AAN-HUIS FOLDER EN DE WEBSITE VAN PANNERDEN INFO LEZEN HOE WIJ ALS 4 MEI COMITÉ DAARAAN IN PANNERDEN IN DEZE WEL HEEL BIJZONDERE TIJD VORM WILLEN GEVEN.

IN DE AANLOOP NAAR DE HERDENKING NEMEN WIJ U GRAAG MEE IN DE HERINNERINGEN AAN DEZE OORLOG VAN BETS RUTTEN, EEN VAN ONZE DORPSGENOTEN. ZIJ WAS EEN MEISJE VAN 9 JAAR TOEN DE OORLOG BEGON, EN HEEFT DUS DE OORLOG, DE EVACUATIE, DE BEVRIJDING AAN DEN LIJVE ONDERVONDEN.
WIJ VINDEN HET FIJN, DAT ZIJ HAAR HERINNERINGEN MET ONS ALLEN WIL DELEN.

OORLOGSHERINNERINGEN DEEL 1

De inval (vrijdag 10 mei 1940)

Ik was 9 jaar. ’s Morgens riep ik vanuit mijn bed: “Ma, hoe laat is het?” Het was te laat voor school. Ze zei: ‘Kind, kom maar eens kijken. Het is oorlog!”
De hemel was zwart van de vliegtuigen, heel hoog in de lucht. Voorheen hoorde je bijna nooit een vliegtuig.

Ik woonde in West Pannerden (nu net aan de overkant van de Rijn in Doornenburg).
De Nederlandse militairen waren uit de kazerne gevlucht en liepen om onze huizen heen. Ze klommen in bomen. Zo konden ze over de dijk en de Rijn heen kijken, of ze in Pannerden iets zagen. Een vrijwilliger roeide Nederlandse soldaten van Pannerden naar Doornenburg. De Duitsers schoten de roeier dood. (De heer Lukassen. Hij was net 48 uur getrouwd.)
De Duitse soldaten stonden toen al voor de Rijn in Pannerden.

’s Middags om 2 uur was de vijand in West Pannerden. Ondertussen waren de Nederlandse militairen gevlucht. 2 Duitse soldaten kwamen de dijk af naar ons huis en wilden weten of de Nederlandse soldaten binnen waren. Een van hen doorzocht ons huis, de ander hield pa onder schot.
Diezelfde middag om 4 uur moest “het fort” zich overgeven. Zo niet, dan werd het gebombardeerd. Ik zag de witte vlag wapperen.
Ik ernaar toe. Ongeveer 20 Nederlandse soldaten kwamen met de handen omhoog over de Fortsedam aanlopen. De Duitse soldaten liepen ernaast met het geweer in de aanslag.
Ik was meegelopen. De soldaten moesten de meisjesschool in. Dat wilde ik ook, want het was mijn school. Natuurlijk mocht dat niet.
Foute mensen zoals NSB-ers verraadden ons land.

Het werd heel onrustig in ons land!
Niets mócht. We móesten het huis verduisteren, geen radio, geen telefoon gebruiken.
Zei je iets verkeerds, dan werd je opgepakt. ’s Avonds na 8 uur moest je binnenblijven.
En niemand wist waarom.
Er was weinig te koop. Je kreeg veel te weinig bonnen. Op het platteland verbouwden de mensen zelf hun eten, in de stad kon dat niet en leden de mensen honger. Zij gingen soms lopend, ver weg, met een lege kinderwagen om toch aan eten te komen.
Alle Joodse mensen moesten een ster dragen. Zichtbaar, zodat ze meteen herkenbaar waren.
Er volgden vele razzia’s. De Joden werden uit huis geplukt of zij moesten zich melden. De meesten van hen kwamen nooit terug. Zo ook een familie uit Lobith. Zij zijn in het concentratiekamp vermoord.

De Duitsers moesten naar het front. Nederlandse jongens moesten zich melden en werden in Duitsland in munitiefabrieken te werk gesteld. Velen kwamen nooit meer terug!
Zo ook onze 19-jarige buurjongen. Hij huilde als een klein kind, wilde niet en liet zijn moeder niet los.
Er werden loopgraven, eenmansgaten en schuilkelders gegraven. Het was vaak te gevaarlijk in huis. Zo viel midden voor onze voordeur een granaat. Alle ruiten uit de ramen gesprongen. Mijn broertje van toen 14 maanden lag rondom in het glas en had geen schrammetje.

Zo stond ik een keer met heel veel anderen in het dorp in de rij, wachtend op brood, toen er bommenwerpers overvlogen. Met een oorverdovend lawaai kwamen de bommen naar beneden. Volwassenen riepen tegen me: “Ga achter de muur liggen.” De bommen vielen rechts en links op zo’n 200 meter afstand.
Onderweg naar huis zag ik dat er heel veel kapot was. En er waren heel veel doden. In één gezin 6 jongens gestorven. Alleen vader, moeder en een meisje nog over. In het volgende huis moeder en 4 meisjes dood. De vader en 3 jongens hadden het overleefd. En zo waren er heel veel gewonden en gesneuvelden.
Het was afschuwelijk!